Autisme als gebrek aan sensorische filtering

Leo Kanner beschrijft als eerste autistische aversie tegen bepaalde prikkels. “Alles wat het kind van buitenaf gebracht wordt is een gevreesde indringing.” Deze indringing komt onder anderen van “luide geluiden”, zoals stofzuigers, liften en soms zelf de harde wind.

In een artikel over Ongewone gevoeligheden in erg jonge kinderen merken Bergman & Escalona op dat bepaalde kinderen buitengewoon gevoelig zijn voor geur, geluid, licht en temperatuur en dat hun gevoelens ook gemakkelijk gekwetst zijn. Dergelijke kinderen wiegen zichzelf ritmisch heen en weer of bedenken hun oren tegen ongewenste prikkels. Zij stellen de hypothese dat deze hoge sensorische gevoeligheid wordt veroorzaakt door gebrek aan een moederlijk schild (de ‘ononderbroken veiligheid van moederlijke bescherming’).

Hans Asperger noemt duidelijk de hyper- en hyposensitiviteit van autisten. “Veel van de kinderen hebben een abnormaal sterke voorkeur voor of afkeur van bepaalde sensaties.” Het beeld van deze verstoring is echter “verre van uniform”. Overgevoelgheid bij de één, op het ene gebied of op het ene moment en ondergevoeligheid bij de ander zijn beide mogelijk. “Dezelfde kinderen die in bepaalde situaties overgevoelig voor geluid zijn, zijn in andere situaties volledig afgesloten van wat er om hen heen gebeurd en ook voor lawaai totaal ondergevoelig.”

In het boek Perception and Communication stelt de psycholoog Donald Broadbent dat alle prikkels waaraan iemand op een bepaald moment blootgesteld is binnen komen in een sensorische buffer. Achter deze buffer bevindt zich een filter die alleen bepaalde prikkels doorlaat, terwijl het andere tegenhoudt. Op deze manier zorgt het brein ervoor dat we niet overprikkeld worden.

De “barrierehypothese” van de Britse kinderpsychiater James Anthony maakt onderscheid tussen twee soorten barrièreverstoringen die leiden tot de autistische toestand. Wanneer kinderen opgroeien wordt de barrière die hen beschermt tegen de omgeving eerst gevormd door de moeder, maar geleidelijk aan vervangen door de eigen ego, die het kind in staat stelt om de aandacht te richten en niet afgeleidt te worden door elke willekeurige stimulus. In het geval van primair autisme ontwikkelt het kind een barrière die abnormaal dik is, waardoor het kind zich van alle sensaties afsluit en sensorisch ondergevoelig wordt. In het geval van secundair autisme, is de barrière abnormaal dun, waardoor het kind excessief veel sensaties ervaart en zich terugtrekt om zich te beschermen tegen overprikkeling.

Een werkgroep onder leiding van de Britse kinderpsychiater Mildred Creak stelt negen criteria vast voor de diagnose van autisme, waaronder het criterium “abnormale perceptuele ervaringen”.

Naar aanleiding van de 9 criteria van Creak verrichten de Britse onderzoekers Hermelin en O’Conner een aantal gedragsmatige testen op het gebied van ‘sensorische dominantie’ in autisme. Zij stellen de hypothese dat de normale ontwikkeling gedreven wordt door een ‘hiërarchische structuur van sensorische systemen’. Eerst reageert een kind vooral op ‘interne sensaties’, daarna worden ‘aanraking en beweging’ dominant en tenslotte auditieve en visuele sensaties. Autistische kinderen vinden het moeilijker om dergelijke vroege, meer primitieve reacties te onderdrukken. Zij vertonen een spontane voorkeur voor tactile en visuele prikkels en vinden het moeilijk om deze voorkeur op te geven wanneer ze aan auditieve prikkels blootgesteld worden.

In een artikel over de effecten van aandacht bevestigen de Amerikaanse psychologen Robert Eason en collega’s het bestaan van een filtermechanisme. Uit hun onderzoek lijkt dat het brein een sterker elektrisch signaal afgeeft wanneer aandacht wordt gegeven aan een prikkel dan wanneer de prikkel wordt genegeerd.

In het boek Autisme en de grenzen van de bekende wereld stelt de Russische taalkundige Olga Bogdashina dat autisme een “sensory gating deficit” is. “De beschermende functie van het brein lijkt niet te werken in autisme. Autisten hebben geen adequaat filter van sensorische informatie. Ze lijden aan een sensory gating deficit, een verstoring van de functie waarmee het brein irrelevante informatie er uit filter.”