Autisme als de bomen maar niet het bos zien Terwijl neurotypische mensen bij nieuw binnenkomende informatie eerst op zoek gaan naar "het bos", richten autistische mensen hun aandacht vooral op "de bomen". Belang De theorie van autisme als zwakke centrale coherentie stelt dat normale mensen bij nieuw binnenkomende informatie eerst op zoek gaan naar “het bos”, terwijl autisten hun aandacht vooral richten “de bomen”. De theorie is een poging om de niet-sociale symptomen van autisme te verklaren. 1910 introductie van “gestalt” psychologie 1989 toepassing op autisme 75 publicaties over de theorie sindsdien Autismepaspoort Naam theorie Centrale Coherentie Auteur Utra Frith Beroep cognitief psycholoog Instelling University College London (UCL) Nationaliteit Groot-Brittanië Medestanders Geestesblindheid, Executief Functioneren, Sensorische Filtering Tegenstanders Versterkte Waarneming Stellingen Typisch voor de volwassen informatieverwerking is de neiging om de aandacht te richten op het geheel, om vervolgens op basis hiervan de waarschijnlijke details in te vullen. Hetzelfde geldt voor herinnering. De volwassene herinnert zich normaal alleen nog de clou van een verhaal en vergeet al snel de details. Volwassenen gaan bij nieuw binnenkomende informatie dus op zoek naar “het bos”. Deze drang ontbreekt echter bij kleuters. Zij concentreren zich op “de bomen”. De grondstoornis in autisme is een gebrek in de ontwikkeling van het vermogen om zich op meer dan één aspect van een stimulus te concentreren, om zich zo meteen een totaalbeeld te verwerven. Het beperkte sociale begrip van autisten (geestesblindheid), hun gebrek aan centrale aansturing (executief functioneren) en hun prikkelgevoeligheid (sensorische filtering) zijn het gevolg van dit gebrek “centrale coherentie”. De centrale coherentie theorie verklaart zowel de sterke kanten als de gebreken in autisme. Beide hebben dezelfde cognitieve oorzaak: de neiging om het geheel steeds op te bouwen vanuit de delen in plaats van de delen in te vullen vanuit het geheel. Deze neiging gaat ten koste van de aandacht en herinnering van “het totaalplaatje” of “de kern van het verhaal”, maar ten voordele van aandacht voor en herinnering van de onderliggende details. De detailgerichte denkstijl komt ook bij niet-autistische volwassen voor; volwassenen verschillen in de mate van detailgerichtheid. Toch houdt de detailgerichte denkstijl bij hen ook vaker verband met psychische problemen, zoals eetstoornissen en depressie. Ontwikkeling de gestalt psychologie De Oostenrijks-Hongaarse psycholoog Max Wertheimer en de Duitse psychologen Wolfgang Köhler en Kurt Koffka introduceren de Gestalt psychologie. Volgens deze theorie is het “gestalt” primair aan de delen waaruit het bestaat. Elementen die zich dicht bij elkaar bevinden, worden als één geheel gezien, en vormen die op elkaar lijken, worden gezien als één structuur. 1910–1914 vroeg kinderlijk autisme In zijn artikel over vroeg kinderlijk autisme merkt Leo Kanner bij kinderen met autisme een “onvermogen om gehelen te ervaren zonder volledig aandacht te geven aan de onderliggende delen”. 1943 globale voorrang hypothese In het artikel Forest before trees: The precedence of global features in visual perception levert de Israelische cognitief psycholoog David Navon emperisch bewijs voor wat hij de “global precedence hypothesis” noemt. Deze hypothese stelt dat visuele waarneming een hiërarchische volgorde volgt, waarbij globale structuren voorrang krijgen over lokale. Davids metafoor van de “het bos eerder dan de bomen zien” wordt een bekende manier op het principe uit te leggen. 1977 Embedded Figures Test Op basis van een serie testen gericht op het vinden van verborgen figuren concluderen de Britse klinisch psycholoog Amitta Sah en de Duitse cognitief psycholoog Uta Frith dat kinderen met autisme goed presteren op dergelijke testen, omdat ze niet gehinderd worden door de dominantie van het “gestalt”. 1983 boek Frith introduceert de centrale coherentie theorie in haar boek Autisme: verklaring van het raadsel. 1989 Block Design Test In een blokkentesten, gericht op het ontwerpen van een totaalfiguur met behulp van een aantal blokken, verklaren Sah en Frith de uitstekende prestaties van autistische jongeren en volwassenen vanuit de hypothese dat zij een “sterke mentale segmentatie” (a facility for mental segmentation) en een “zwakke centrale coherentie” (a deficiency in central coherence) hebben. 1993 eerste artikel In het artikel Autism: Beyond Theory of Mind stellen de Uta Frith en Francesca Happe dat “The Theory of Mind Account of Autism” succesvol is geweest in het verklaren van de triade van sociale beperkingen in autisme, maar dat de theorie niet in staat is om de niet-sociale kenmerken van autisme te verklaren. De “centrale coherentie theorie” doet dat wel. Ze noemen zwakke centrale coherentie hier een “detail-gerichte cognitieve stijl”. 1994 tweede artikel In het artikel The Weak Coherence Account bespreken Happe en Frith verschillende onderzoeksresultaten die in strijd zijn met hun theorie en passen ze een aantal van de oorspronkelijke hypotheses van Frith aan. 2006 Auteur Uta Frith (1941) is een Duitse cognitief psycholoog die tijdens haar werkzame leven veel onderzoek deed naar autisme. Verschillende bekende auteurs op het gebied van autisme promoveerden bij haar, waaronder Simon Baron-Cohen, Tony Attwood en haar latere collega Francesca Happe. Ontvangst en discussie Wetenschap Neuropsychologie Het concept “zwakke centrale coherentie” is niet uniek voor autisme-studies. Wetenschappers hebben empirisch bewijs gevonden voor een slechte globale verwerking of te grote detail-gerichtheid in Down Syndroom, ADHD, schizofrenie, obsessief-compulsieve stoornis en eetstoornissen, waarbij biologische factoren en erfelijkheid een belangrijke rol spelen. Laurent Mottron De Canadese neurowetenschapper Laurent Mottron is een van de grootste ’tegenstanders’ van WCC. Met zijn theorie van autisme als versterkte waarneming stelt hij dat er in autisme geen sprake is van een beperking in het construeren van “centrale” samenhang, maar van een standaard voorkeur voor “lokale” informatie. Ook in eerder onderzoek stelt hij dat autisten in staat zijn om zowel het bos als de bomen te zien. Er is dus wel sprake van een sterke lokale verwerking, maar niet van een zwakke centrale verwerking. Jan-Pieter Teunisse In het artikel Cognitive Styles in High-Functioning Adolescents with Autistic Disorder conluderen de Nederlandse psycholoog Jan-Pieter Teunisse en collega’s dat er verschil bestaat tussen “veldonafhankelijkheid” en “zwakke centrale coherentie”. Bij veldonafhankelijkheid is iemand wel in staat om de betekenis van het geheel waar te nemen, maar ook om het Gestalt te negeren en de verschillende delen van het geheel waar te nemen. Bij zwakke centrale coherentie daarentegen is iemand er goed in om de delen van het geheel waar te nemen, juist omdat men niet goed in staat is om de betekenis van het geheel waar te nemen. Studies moeten daarom beide aspecten meten, wat niet het geval was bij de studies van Shah en Frith (1993). Aantonen dat mensen met autisme een meer detailgerichte verwerkingsstijl hebben is niet voldoende om vervolgens ook te kunnen concluderen dat ze een zwakke centrale coherentie hebben, omdat dit vermogen wellicht ook verklaard kan worden door een sterke veldonafhankelijkheid. Paulo Ventura e.a. In een studie naar verwerking van gezichten concluderen Portugese onderzoekers (2018) dat volwassenen met autisme gezichten globaal of holistisch verwerken, op een manier die gelijk is aan die van neurotypische volwassenen. Ook zijn ze hier even goed in. Adolescenten en kinderen met autisme kunnen hier echter slechter in zijn dan neurotypische leeftijdsgenoten, wat erop wijst dat er sprake kan zijn van een vertraging in de ontwikkeling van wat Frith centrale coherentie noemt, hoewel hier bij volwassenen dus geen sprake van blijkt te zijn. Gemeenschap Wrong Planet In een Wrong Planet discussie over de theorie roept WCC zowel herkenning als vervreemding op. “Ik zit nog steeds naar de details te kijken terwijl iedereen dingen al met elkaar verbonden heeft tot een geheel. Wel kan ik patronen sneller herkennen dan anderen,” schrijft een forumlid. “Ik hou ervan om de betekenis achter dingen te zien en heb niks met details en detailgerichte mensen,” schrijft een ander. In een poll over de vraag welke theorie van autisme het meest geloofwaardig is, scoort WCC als tweede. Betekenis voor autismevriendelijk Nederland In autismevriendelijk Nederland zien theoretici die willen breken met een tekort-gebaseerde benadering van autisme het benoemen van de sterke kanten van mensen met autisme als eerste stap. Daarna maken ze ook de vervolgstap om hun theorie te noemen naar de sterke kanten van autisten in plaats van naar hun gebrek, zeker wanneer dit ook een accurate weergave is van de werkelijkheid. Wat betreft de theorie van autisme als zwakke centrale coherentie wordt deze theorie niet langer gepropageerd in psycho-educatie voor volwassenen met autisme, maar vervangen door bijvoorbeeld de theorie van autisme als versterkte perceptie. Links Uta Frith, Website Wrong Planet, Weak Central Coherence? Wrong Planet, Poll: Which autism theory sounds most accurate to you?